Op zondag 22 september 2013 werd het natuurpark Overmeers onder grote belangstelling geopend in aanwezigheid van onze burgemeester en enkele schepenen. Op het programma stonden geleide wandelingen met natuurgidsen, de officiële opening met een receptie en een fotozoektocht voor de kinderen.

Het natuurpark ligt tussen de ring rond Gent (de R4), de scholencampus op de Voskenslaan en de Sint-Denijslaan en is ongeveer 6,8 hectare ‘groot’. In de buurt is het gebied ook gekend onder de naam Schoonmeersen.

Het inrichtingsplan is ontworpen door ‘Fris in het Landschap’, een bureau voor landschapsarchitectuur en stedenbouw. De aanleg gebeurde door de groendienst van de stad Gent, de aannemer die de plannen uitvoerde is ‘Heylen Natuur- en groenbedrijf bvba’. We zijn heel tevreden over het geleverde werk.

Door de vroeger opgehoopte grond - grotendeels afkomstig van de aanleg van de ringvaart - af te graven, werd de oorspronkelijke “laantjesstructuur” opnieuw zichtbaar en zal zich opnieuw de oorspronkelijke moerasvegetatie met onder meer egelboterbloem, pinksterbloem en grote egelskop kunnen vestigen. Van enkele van die soorten zitten nog levenskrachtige zaadjes in de bodem die nu kunnen kiemen. De betonnen oeververstevigingen rond de centrale vijver, een verbreding van de Maaltebeek, werden afgebroken. Daardoor kreeg de centrale waterpartij zachte, natuurlijke oevers (zie foto). Eén oever is hoog en steil afgewerkt in de hoop dat oeverzwaluwen zich daar nestelen in de aarden wand. Mogelijks komen er - net als vroeger - weer ijsvogels naar het natuurgebied. We zijn er van overtuigd dat het beheer van de droge en natte weiden voor biodiversiteit zal zorgen met zeldzame planten en diertjes.

Voor scholen is er langs de kant van de hogeschool een speciale educatieve zone met fietsstallingen en een kleine ondiepe poel. Daar kunnen kinderen o.a. kikkers, salamanders en andere amfibieën observeren.

Het natuurpark is toegankelijk via de Sint-Denijslaan (naast nummer 423), via de fietstunnel ter hoogte van de Hogeschool Gent en via het fietspad langs de R4. Er zijn fietsrekken vlakbij de fietstunnel en op de Sint-Denijslaan. Doorheen het natuurpark is een verhard wandel- en fietspad aangelegd. Om natuurobservatie op een aangename manier mogelijk te maken, zijn er ook enkele rustzones voorzien met houten banken.

Het project Gent-Sint-Pieters

De geslaagde inrichting van het natuurpark kadert in het masterplan van het project Gent-Sint-Pieters en was opgelegd als natuurcompensatie voor de aanleg van de Valentin Vaerwyckweg, de verbindingsweg voor het autoverkeer tussen het station en de autosnelwegen en R4 ter hoogte van Flanders Expo.
We zijn blij dat het station Gent-Sint-Pieters na 100 jaar grondig vernieuwd wordt en dat de terreinen langs de Fabiolalaan ontwikkeld worden. Wel hebben we ons sinds we op de hoogte waren gebracht van de plannen verzet tegen de bouw van een parking voor meer dan 2.700 wagens op hét knooppunt van openbaar vervoer in Oost-Vlaanderen en tegen de aanleg van de Valentin Vaerwyckweg. Ook de beperkte omvang van het natuurpark Overmeers en de hoogte van de gebouwen langs de Fabiolalaan - geenszins in verhouding met de bestaande bebouwing in die woonbuurt ten noorden van het station - vindt in onze ogen geen genade.

Het natuurgebied Overmeers: fijn, maar veel te klein, tot eind jaren 1990 een biologisch waardevol gebied van 18 hectaren

Een van de belangrijke actiepunten van onze vereniging - sinds begin jaren ’90 actief in de zuidelijke stationswijk - is het beschermen van het gebied Overmeers. We waren zeer verheugd toen schepen Sas van Rouveroij ons in 1994 in een uitgebreid schrijven liet weten dat de Overmeers beschermd moest worden. We citeren enkele passages die het belang van het natuurgebied duidelijk schetsen:

• De Schoonmeersen moeten duidelijk gezien worden als een waardevol relict van laaggelegen, venige meersgronden, zoals er vroeger op veel plaatsen rond Gent voorkwamen. Door stadsuitbreiding, aanleg van de ringvaart, zuiveringsstation en recreatiedomein (Blaarmeersen) zijn grote uiterst belangrijke gebieden verloren gegaan of bedreigd. Alle restanten zoals voornamelijk de Bourgoyen, de Assels aan de Sneppebrug en de Schoonmeersen krijgen daardoor een des te grotere waarde.
• In opdracht van het vorige college van Burgemeester en Schepenen hebben M. Hoffmann, L. Demarest en E. Kuyken (wetenschappelijke medewerkers van de R.U.G) een nota geschreven betreffende de biologische waarde van het gebied. Ze komen tot de conclusie dat dit gebied met een totale oppervlakte van ongeveer 18 ha een hoge landschappelijke waarde heeft.
• Een derde argument om dit gebied te vrijwaren is het project dat opgezet werd door leerkrachten biologie van de Gemeenschapsschool Voskenslaan nl. het Vosservaat. Gepatroneerd door de OESO worden op de Vlaamse middelbare scholen milieuprojecten uitgewerkt. Via deze projecten wil men komen tot een andere aanpak van de milieu-educatie waarbij twee doelstellingen voorop staan, nl. het stimuleren van het milieubewustzijn bij jongeren, en de jongeren vaardig maken in de besluitvorming terzake.

Verder wil ik er op wijzen dat de Schoonmeersen een belangrijke bufferzone vormen met betrekking tot de activiteiten van Flanders Expo, en alles wat daaromheen beweegt. Tenslotte vormen ze een geluidsscherm voor het drukke en luidruchtige verkeer op de Ringlaan ...” Het grootste deel van het gebied was in 1994 volgens het gewestplan nog ingekleurd als woonuitbreidingsgebied en dus niet juridisch beschermd. We waren dan ook zeer aangenaam verrast toen we dit schrijven van schepen van Rouveroij ontvingen. We dachten dat we vanuit politieke hoek voluit steun zouden krijgen in ons streven het gebied (18 ha) te kunnen beschermen als natuurgebied.

Iets meer dan 12 hectaren van 18 ha in '98 als natuurgebied beschermd

Hoewel alle plaatselijke politici die we hadden gecontacteerd in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen van 1994 verzekerd hadden dat er nooit een brug over de ringvaart ter hoogte van Flanders Expo mocht komen, is bij de gewestplanwijziging van 1998 toch een deel van het gebied voorbehouden voor een brug over de ringvaart. Een ander deel van het gebied werd ingekleurd als woongebied en een deel als gebied voor gemeenschapsvoorzieningen ter uitbreiding van de scholencampus. Daardoor was de bescherming van de Overmeers beperkt tot iets meer dan 12 hectaren en werd - tegen alle beloftes en afspraken in - de bouw van weginfrastructuur in het natuurgebied Overmeers vastgelegd in het gewestplan.
In 1998 beloofden plaatselijke politici van alle partijen in het gemeentebestuur wel dat het resterende gedeelte van de Overmeers nu definitief beschermd was als natuurgebied en er geen sprake van kon zijn dat er een weg zou aangelegd worden tussen de autosnelwegen en de R4 enerzijds en het station anderzijds. Het antwoord van de plaatselijke politici was een weerspiegeling van het standpunt van Eddy Baldewijns, Vlaams minister en van 1995 tot 1998 bevoegd voor openbare werken, vervoer en ruimtelijke ordening. Op de vraag van de heer Johan De Roo of die brug ook autoverkeer mogelijk zou maken tussen het Sint-Pietersstation en Flanders Expo antwoordde de minister: “Er wordt definitief afgestapt van het idee om een rechtstreekse verbinding te realiseren met het Sint-Pietersstation, aangezien het gevaar groot is dat deze aansluiting als rechtstreekse invalsweg vanuit de E40 naar het stadscentrum zal fungeren, wat vanuit verkeerstechnisch en stedebouwkundig oogpunt nefast is en de leefkwaliteit van de omgeving rondom het station ernstig zou hypothekeren”.
Omdat de bescherming en het beheer van de Overmeers in 1994 al beloofd en sindsdien in tal van beleidsplannen en rapporten vooropgesteld was, gingen we er in 1998 van uit dat nu snel werk kon gemaakt worden van de inrichting van een natuurgebied van iets meer dan 12 hectaren, temeer daar het gebied door de gewestplanwijziging van 1998 ook juridisch vastgelegd werd als natuurgebied. Ook nu zouden we bedrogen uitkomen.

Door het project Gent-Sint-Pieters wordt het natuurgebied zeer sterk aangetast

Hoewel de onderhandelingen tussen de NMBS, de Stad Gent, De Lijn, het Vlaams Gewest en N.V. Eurostation voor de inrichting van het Sint-Pietersstation reeds in 1998 gestart waren, werd ons in 2004 nog inzage geweigerd in de plannen en voorstellen voor de omgeving van het Sint-Pietersstation omdat alles zich zogezegd nog in ‘een embryonale fase’ bevond. Korte tijd later waren de plannen blijkbaar plots zo volgroeid dat de bouwaanvraag en het Ruimtelijk Uitvoeringsplan kon ingediend worden en ons kort daarop zeer kordaat duidelijk werd gemaakt dat er niets meer te veranderen viel aan de essentiële onderdelen van het plan. We vernamen dat dwars door het natuurgebied Overmeers toch een weg zou aangelegd worden voor autoverkeer. De projectontwikkelaars vonden het ook nodig naast het station een supergrote parking voor ongeveer 2.800 wagens te bouwen en langs de Fabiolalaan mocht tot 90 meter hoog gebouwd worden.

We konden er niet bij dat het natuurreservaat zou doorsneden worden voor de aanleg van een weg tussen de omgeving van het Sint-Pietersstation en de snelwegen en R4 ter hoogte van Flanders Expo en dit terwijl zoveel politici ons beloofd hadden dat die weg er onder geen enkel beding mocht komen. De aanleg van die verbindingsweg zou niet alleen het doormidden snijden van het natuurgebied en het verdwijnen van meer dan 12.000 m² bos met zich meebrengen, maarzou ook de doodsteek betekenen voor het ‘Vosservaat’ in het natuurgebied Overmeers. Dit educatief natuurreservaat van het Koninklijk Atheneum werd door leerkrachten en leerlingen en met financiële steun van het WWF en de OESO ingericht en onderhouden. In 1996 ontvingen de leerlingen van de werkgroep Vosservaat bv. de natuurprijs van de U.A.B. Door de bouw van de verkeerswisselaar tegen alle beloftes en afspraken in en door de bouw van weginfrastructuur dwars door het natuurgebied Overmeers zou het bereikte resultaat grotendeels te niet gedaan worden en dit terwijl de stad in het verleden meermaals had beweerd dat het volledige natuurgebied moest behouden worden en de waarde van dit educatief natuurreservaat Vosservaat als belangrijk bestempeld had om “het milieubewustzijn bij jongeren te stimuleren en de jongeren vaardig te maken in de besluitvorming ter zake”.

We konden ook niet begrijpen dat politici het natuurgebied en de omliggende woonwijk nu met nog meer lawaaihinder en luchtvervuiling wilden opzadelen. We hoopten met het opstellen van bezwaarschriften dat we die verbindingsweg nog zouden kunnen tegenhouden, maar al onze argumenten werden van tafel geveegd. Toen tijdens de informatievergadering n.a.v. het doortrekken van tramlijn 1 van het station naar Flanders Expo een man uit het publiek vroeg waarom niet geopteerd werd voor een snellere tramverbinding tussen het station en Flanders Expo had schepen Van Rouveroij nochtans het volgende geantwoord: "Als u die brug over de ringvaart wilt doortrekken met een tramlijn richting scholen en zo richting Voskenslaan, dan schaadt u het Vosservaat, dan schaadt u de Schoonmeersen en dit Stadsbestuur is er toch in geslaagd met de laatste Gewestplanwijziging om dit gedeelte van het Vosservaat en van de Schoonmeersen te laten beschermen als natuurgebied. Daar gaat u dwars doorheen dat natuurgebied ... In het leven moet je kiezen of delen. Wij hebben er bewust voor gekozen om dat niet te doen. Dat is een kwestie van visie. We hebben het nu niet juist beschermd als natuurgebied om het dan enkele tijd later te laten intekenen voor een tracé van De Lijn. Dat is één. Jawel, ja, toch wel, we weten het 100% (verslag van deze infovergadering p.32)". Het tracé voor een tram dicht tegen de scholencampus werd dus kordaat afschoten omdat het "dwars door het natuurgebied zou lopen", terwijl het tracé van de weg voor het autoverkeer juist veel centraler door de Overmeersen loopt ... Een tram maakt minder lawaai dan een drukke autoweg, een tram kan in waterdoorlatende bedding rijden, een tram zorgt niet voor bijkomende luchtvervuiling in een buurt die zelfs zonder bijkomend verkeer al niet voldoet aan tal van luchtkwaliteitsnormen die momenteel van kracht zijn. Voor de aanleg van die tram zou ook het zeer waardevolle elzenbroekbos achter de Roosakker niet verdwenen zijn. Wij begrijpen nog steeds niet waarom de stad de vraag voor een tracé van een tram tussen Flanders Expo en de Voskenslaan resoluut van de hand wees, maar korte tijd later wel - samen met de projectpartners - vragende partij was voor de bouw van een weg voor autoverkeer dwars door natuurgebied en juist naast woningen op de Roosakker, Vina Bovy-park en de Sint-Denijslaan.

Kan het natuurgebied groter en rustiger worden?

Nu een belangrijk deel van de Overmeers vernietigd werd voor de aanleg van die nieuwe weg, vinden we het onbegrijpelijk dat ter compensatie slechts iets meer dan de helft van wat volgens het gewestplan als natuurgebied ingekleurd was ook effectief als natuurpark ingericht werd. Bovendien was de inrichting van het volledige natuurgebied al in vele stedelijke beleidsplannen beloofd nog voor er sprake was van deze weg.

We hopen dat het natuurpark ooit uitgebreid wordt. Dit is mogelijk, want lang niet alle gronden gelegen binnen het gebied dat door het gewestplan als natuurgebied ingekleurd werd, zijn nu ook als natuurgebied ingericht. In het verleden hadden we er als werkgroep al voor gezorgd dat Natuurpunt Gent een terrein van iets meer dan 5.000 m² in de Overmeersen kon aankopen. Dit terrein lag binnen het gebied van 6 hectare dat nu als natuurpark is ingericht. Voor de realisatie van dit natuurpark werden we onteigend. Mogelijk kunnen we als werkgroep in een latere fase overgaan tot de aankoop van terreinen die palen aan dit natuurpark.

Wie in het gebied gewandeld heeft, zal wellicht gemerkt hebben dat het lawaai van autoverkeer erg storend kan zijn. We ijveren er al lang voor om geluidsschermen langs de druk bereden R4 te bekomen. Hopelijk wordt dit verzoek ooit ingewilligd. We zullen in elk geval blijven aandringen op deze schermen die ook de bewoners van de Sint-Denijslaan, Vijvermeerspark en M. Dupuislaan ten goede zouden komen.

Toegankelijkheid van het gebied

Voor fietsers is het natuurpark toegankelijk via de fietstunnel ter hoogte van de Hogeschool Gent, via het fietspad langs de R4 en via de Sint-Denijslaan. Wie te voet komt, kan het park via de Sint-Denijslaan betreden. Voor bewoners uit de buurt van de Voskenslaan en Tuinwijklaan die het gebied te voet willen bezoeken, is het natuurpark niet goed bereikbaar. Daarom zullen we ervoor ijveren dat het park ook ontsloten wordt via de hogeschool.

Geleid bezoek aan het natuurgebied

Op zondag 13 oktober 2013 hebben we voor buurtbewoners een eerste geleide wandeling in het geopende natuurpark verzorgd. We hopen dit in de toekomst nog vaak te mogen doen. Ben je geïnteresseerd om deel te nemen aan zo’n wandeling, hou dan zeker onze website in de gaten. Via deze weg zullen we je laten weten wanneer er nog geleide wandelingen doorgaan. Intussen kan je ten allen tijde op eigen initiatief het gebied verkennen.

Beheer van het natuurgebied

Onze werkgroep Sint-Pieters-Buiten is vertegenwoordigd in de Klankbordgroep Project Gent- Sint-Pieters. Hierin zetelen alle projectpartners en vertegenwoordigers van de verschillende belangengroepen uit de stationsbuurt. We komen geregeld samen om kennis uit te wisselen, standpunten te verduidelijken en voorstellen of suggesties te doen. Op de bijeenkomst van 6 november 2012 vernamen we dat de aannemer gedurende 2 jaar het beheer van het natuurpark op zich zal nemen. In de eerste helft van 2013 zal een beheersovereenkomst worden opgemaakt voor het beheer na die twee jaar en zal ook worden gezocht hoe de buurt hierbij kan worden betrokken. Wij rekenen er op dat we als werkgroep onze inbreng zullen hebben. Heb je zelf interesse om te helpen bij het beheer van dit natuurpark, neem dan gerust contact met ons op.